Ryszarda Kapuścińskiego przypisy do Herodota

Reporterskie relacje Kapuścińskiego stanowią do dziś ważne dokumenty historycznych już spraw rzeczywistości polityczno-społecznej. A także zagadnień ogólniejszych – problemów implikacji, sprzeczności i paradoksów ludzkiej natury; w tym odwiecznych mechanizmów zdobywania i funkcjonowania władzy, nawet tej sprawowanej w imię wzniosłych haseł i idei…

Zwyczajny faszyzm*

Faszyzm jest przypadłością wstydliwą, wydaje się więc, że gdy znika słowo, znika też desygnat. Owszem, przytrafił się światu, ale czy to zaszłość historyczna, konstrukt obecny tylko w ściśle określonych ramach czasowych 1922–1945? Powinniśmy pytać o możliwość odrodzenia faszyzmu we współczesnym świecie z rozrastającymi się tendencjami autokratycznymi.

Od menedżera do lidera. O zmianie modelu przywództwa w samorządzie

Czy nadchodzi czas liderów otwartych na dialog i partycypację, potrafiących dobrze komunikować zmiany i przeprowadzać mieszkańców przez te procesy? Przywódców, którzy nie swoją pozycją w strukturze, ale osobistym zaangażowaniem i przykładem zdobywają zwolenników? Liderów z inteligencją emocjonalną, równoważących potrzeby społeczne z infrastrukturalnymi?

Marian Turski, symbol resilience

Pośród określeń setek epitafiów, wspomnień i nekrologów najbardziej uderzające i trafne wydają mi się świadek historii i mędrzec. Wykorzystał głos pomordowanych, by poruszać sumieniem i pamięcią następnych pokoleń. Auschwitz nie spadło z nieba jak grom, lecz wkradało się w ludzkie istnienie małymi kroczkami, które trzeba potępiać, by dżuma nie szła dalej.

Krajobraz polityczny po wyborach parlamentarnych w Niemczech

Realistycznie biorąc, tylko program uporania się przez nowy koalicyjny rząd kanclerza Friedricha Merza z problemami wewnętrznymi Niemiec narosłymi nie tylko w okresie rządów koalicji SPD-Zieloni-FDP, ale jeszcze z czasów kanclerstwa Angeli Merkel, daje szansę, w przeważającym przekonaniu, na zatrzymanie wzrostu poparcia dla dążącej do przejęcia władzy AfD.

Nurt etyki niezależnej w Polsce

Pierwszym polskim filozofem, który starał się unaukowić etykę był Aleksander Świętochowski. Pisał: „Jeżeli ktoś uczy, że niepodległa wiedza jest głupstwem i występkiem, że najwyższym przeznaczeniem człowieka jest poddać się prawdom uznanym, a najwyższą chwałą nie myśleć i nie szukać nowych dróg myśli – to z pewnością […] sparaliżuje komuś duszę”.

Kształtowanie struktur kościoła prawosławnego w Polsce w wyniku II wojny światowej

Po przejściu frontu, wraz z zajmowaniem ziem polskich przez Armię Czerwoną, Rosyjska Cerkiew Prawosławna natychmiast odnowiła ostry spór w sprawie nieuznawania autokefalii, nadanej w 1924 r. przez Patriarchat Konstantynopola. Władze Cerkwi „podjęły próbę podporządkowania sobie, a przynajmniej objęcia kontrolą” terytorialnych struktur polskiego prawosławia.

Dziewięć tez na temat strategii bezpieczeństwa Polski na lata 2025–35

Okres, w którym system relacji międzynarodowych opierał się na zasadach nienaruszalności granic i terytorialnej integralności państw, definitywnie dobiegł końca. Na rosyjskie próby narzucenia siłą jej imperialnych roszczeń nałożyły się populistyczne tendencje w niektórych krajach Zachodu. A przede wszystkim – ponowny wybór Donalda Trumpa na prezydenta USA.

Wybory nagle w cieniu globalnej polityki

W wyborach’2025 potrzebne jest wyważenie racjonalnych i dobrze postrzeganych proporcji między wielką polityką, dyskusją na temat kształtującego się na nowo współczesnego porządku światowego, sposobu zakończenia konfliktu w Ukrainie oraz przyszłości demokracji (także w USA), a dostrzeganiem bieżących potrzeb obywateli, zwłaszcza w kwestiach dokuczliwych.

Wyspa Ameryka

Koleżanka z Polski zapytała, co sądzę o tym, co się wyprawia w Stanach Zjednoczonych. Odpowiedziałem jej tak: wyobraź sobie, że USA to wyspa, a Ty jesteś jej prezydentem, który ma wielkie uprawnienia, a poza tym jesteś typem ego-maniaka. Do spełnienia Twoich planów potrzebujesz sprawczości oraz determinacji; to zapewniają zasoby wyspy i Twój charakter.

Dalekie podróże

Ruszyła kawalkada: prezydent ze swoją świtą (na rozmowie z Trumpem nie zauważyłem ministra Sikorskiego i p.o. ambasadora Klicha, nad czym radziłbym się zastanowić). Podróż trwała 12 godzin, oczekiwanie – 3, a rozmowa 10 minut. Przy poszanowaniu proporcji wychodzi, że plus minus jak na spotkaniu Stanisława Augusta z Katarzyną II w 1787 r. w Kaniowie.

Świat na głowie

Jak Nikita Chruszczow, John Mearsheimer i Carl Schmitt mogliby pomóc w zrozumieniu tego, co powiedział J.D. Vance w Monachium? Początek drugiej kadencji Donalda Trumpa zaczął się jak w scenariuszu pisanym przez Hitchcocka – od trzęsienia ziemi na Grenlandii, w Panamie, Kanadzie oraz w Strefie Gazy. Pierwsza fala tektonicznej polityki była, przyznać trzeba, silna, wręcz – nomen omen – wstrząsająca. Jeśli tak, to co mogłoby spowodować, że napięcie miałoby jeszcze rosnąć?

Powrót kondotierów

Współczesną wojnę można toczyć bez oficjalnego wypowiedzenia i użycia sił zbrojnych, na płaszczyźnie informacyjnej, gospodarczej czy kulturowej. Coraz częściej mówi się o kosmicznym teatrze działań wojennych i nowych rodzajach sił zbrojnych, takich jak wojska kosmiczne. Zmiany zaszły również na ziemskich polach bitew: cyfryzacja i robotyzacja oraz tworzone z najemników prywatne jednostki wojskowe.

Blaski i cienie polskiej transformacji

To oczywiste, że pewne działania były możliwe dlatego, iż wcześniej dokonane zostało nieodwracalne pchnięcie do gospodarki rynkowej, ale rzecz w tym, że można to było zrobić znacznie lepiej – przy niższych kosztach można było osiągnąć więcej. Na dowcipny argument, że nie obcina się psu ogona na raty, odpowiadano: OK, ale dlaczego od razu za głową?

Nie potrafiliśmy skonsolidować systemu demokratycznego

Podejście szokowe było przydatne w fazie inicjowania rynkowych reform, zwłaszcza w warunkach makroekonomicznego kryzysu i utraty kontroli nad gospodarką, natomiast nie jest wystarczające dla ich zaawansowania i skonsolidowania. Odgórnie przeprowadzona zmiana formalnych reguł nie stanowi wystarczającego warunku formowania nowego instytucjonalnego porządku.

Między liberalizmem a konserwatyzmem. Orientacje społeczno‑polityczne Polaków

Ostry podział społeczeństwa polskiego przebiega raczej na linii: otwartość na zmianę versus zachowawczość (lęk przed zmianami, niechęć do nich). Wspólnotowych konserwatystów lęk i stres polityczny mogą prowadzić albo do bierności politycznej, albo do poparcia silnej, autorytarnej władzy. Działającej transakcyjnie: bezpieczeństwo za posłuszeństwo.

Wzór obywatela w ustroju demokratycznym

[…] niezbędny jest krytycyzm, dyspozycja nie bez racji tępiona w ustrojach totalnych, a konieczna w ustroju demokratycznym. Dziś, gdy byliśmy świadkami przeprowadzanych przez propagandę masowych odurzeń, przemawianie na rzecz tej dyspozycji wydaje się najzupełniej zbyteczne. Człowiek krytyczny oporny jest na odurzanie. Żąda on uparcie nie odurzeń, lecz uzasadnień.

Elektron a cywilizacja – uwagi elektronika

Ogrom dokonanych zmian w minionych 200 latach nie ma odpowiednika w historii ludzkości. Ogromną pracę wykonaliśmy dzięki odkryciu elektronu i opanowaniu sposobów wykorzystania efektów jego przepływu. W ostatnich dekadach powstała infosfera, w której tworzymy cywilizację informacyjną. W zasadzie weszliśmy w okres, który możemy nazwać cywilizacją elektronu.

Marzenie o Polsce sprawiedliwej

Jestem socjalistką, więc marzę o Polsce sprawiedliwości społecznej, wyrażającej się w sprawiedliwych podatkach i uczciwej ich dystrybucji. We wspieraniu osób, które gorzej sobie radzą. W oparciu gospodarki na zrównoważonym rozwoju – także pod kątem środowiska naturalnego, dbania o nasze zasoby. To wizja, w której Polska jest krajem patrzącym w przyszłość.

Salony i chałupy, hrabiny i babiny, szulernie, fabryki, dyliżanse, lokomotywy, czyli Życie polskie w XIX wieku

To zbiór barwnych, niekiedy anegdotycznych, obrazków, opowieści i podań, opisów indywidualnych zachowań ludzi, ich działań i postaw.

Tropiąc historię. W 43. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Tajne protokoły Biura Politycznego KPZR. Raporty CIA

Dlaczego część historyków uważa, że sowiecka inwazja w 1981 r. była wyłącznie groźbą wyimaginowaną, wykrętem Wojciecha Jaruzelskiego i nie uzasadniała wprowadzenia stanu wojennego? Oto archiwalne świadectwa epoki.

Europa w świecie potęg

Kiedy po zakończeniu kadencji posła do Parlamentu Europejskiego zastanowiłem się nad przyszłością UE, ujrzałem ją w dość pesymistycznych barwach. Zajmowanie się zupełnie innymi sprawami pozwoliło mi spojrzeć na tę kwestię z większym dystansem. Bardzo wątpię w realność wykonania istotnych kroków ku instytucjonalnemu wzmocnieniu Unii.

Etos pracy czy etos geszeftu?

W kapitalizmie zysk i stan posiadania decydują o miejscu w hierarchii społecznej. Milionerów nie pytają, skąd i jak zdobyli majątek, istotne jest, że go mają. Ważne więc, by udowodnić, że wszystko odbywa się zgodnie z prawem. Znaczenie mają nie tyle fakty, ile zdolność wymigania się. Nie tylko majątek, ale także uznanie społeczne zdobywa się umiejętnym geszeftem.

Jak sztuczna inteligencja wspomoże nauczycieli

Autorzy raportu Fundacji Światowe Forum Ekonomiczne, znanej z organizacji corocznych debat o przyszłości gospodarki i polityki w Davos, dzielą możliwości AI na te, w których w przyszłości nauczycieli całkowicie zastą­pi oraz takie, w których będzie im udzielać istotnego wsparcia.

Świat sztucznej inteligencji

Jedno z fundamentalnych pytań o sztuczną inteligencję, o dużym ciężarze politycznym, dotyczy pokoju, a przynajmniej okiełznania wojen. Czy dzięki AI nadzieje na pokój rosną? Czy raczej maleją, a cena pokoju zwyżkuje? Kissinger, Schmidt i Huttenlocher skłaniają się ku temu drugiemu: ich zdaniem ryzyko wojen się zwiększa i prawdopodobieństwo zainicjowania militarnego starcia przez którąś ze stron także. Są też pytania inne, o władzę. Jakie będą relacje Ogólnej Sztucznej Inteligencji z człowiekiem: kto znajdzie się w hierarchii władzy wyżej, kto zaś (lub co) niżej?

Widmo sztucznej inteligencji

Nie zdajemy sobie sprawy ze stopnia uzależnienia od sztucznej inteligencji. Jesteśmy jej codziennymi niewolnikami. Korzystamy z niej, bo cenimy wygodę i pośpiech. Wrzucamy do komputera pytania, na które błyskawicznie dostajemy odpowiedź. Nie umiemy już istnieć bez sztucznej inteligencji. Co więcej – zastępuje nam ona kontakty z żywym człowiekiem.

Perspektywa oświatowej zmiany

To w szkole rozstrzygnie się walka o nowoczesny, wolny od ideologicznego dyktatu charakter państwa. Z uznaniem przyjmując wysiłki minister edukacji, dostrzegam skalę trudności i wyzwań. Premier Tusk zapowiedział na zjeździe ZNP zwiększenie środków na oświatę, w tym uposażeń nauczycielskich. Trzeba jednak lat, aby odbudować atrakcyjność zawodu nauczycielskiego.

Dziesiąta rocznica śmierci Józefa Oleksego

W pierwszych dniach roku grono wiernych przyjaciół obchodziło dziesiątą rocznicę śmierci Józefa Oleksego. W latach 90. stał się jedną z najbarwniejszych postaci Sojuszu Lewicy Demokratycznej. Inteligent najwyższej próby, którego osobowość wywarła znaczący wpływ na codzienność zmagań politycznych budowanej od podstaw nowej formacji socjaldemokratycznej.

Syria – ilu aktorów zadecyduje o jej przyszłości?

Wszystkie dotychczasowe próby rozwiązania kryzysu za stołem rozmów okazały się bezproduktywne, gdyż każdy z uczestników wielkiej gry na Bliskim Wschodzie realizował własne interesy. Teraz nastąpi nowy akt dramatu w Syrii, w którym główni aktorzy – Turcja, Iran, Izrael, Rosja, USA… i kilkadziesiąt syryjskich i ościennych ugrupowań – będą próbowali zrealizować swoje cele strategiczne.

Zabawy polityczne

Roosevelt interweniował, przenosząc część władzy z elity finansowej na polityczną. Gdyby tego nie zrobił, przeważyłoby poczucie, że wszystkie elity zawiodły. A właśnie ono doprowadziło do władzy faszystów w Europie. Czy podobna sytuacja ma miejsce teraz, czy faszyści zagrażają też Polsce? Coraz mocniej objawiają się na międzynarodowej scenie politycznej.

Kilka uwag o związkach literatury z filmem

Nie tylko, jak wiemy dziś doskonale, literatura oddziałuje na film, ale i odwrotnie: film postawił literaturę (i inne sztuki) w nowej sytuacji, która w sumie ożywczo na nią podziałała, jej możliwości ekspresyjne, które – znowu nawiasem mówiąc – rozwinęły się w dwu skrajnych kierunkach, odpowiadającym dwu skrzydłom poszukiwań w dziedzinie języka filmowego.

Wolnomyślicielska droga Tadeusza Kotarbińskiego do ideału opiekuna spolegliwego

Do sprawowania spolegliwego opiekuństwa trzeba umieć oddać się cudzej sprawie, być dobrym dla kogoś, zdobyć się na odwagę stawiając czoło wszelkim spotykanym niebezpieczeństwom. Spolegliwy opiekun to świadek gotowy z narażeniem się własnym bronić prawdy przeciw kalumniom. To człowiek, który dotrzymuje danego słowa, żeby nie wiem, co – człowiek prawy.

Innowacyjność lekarstwem na wszystko

Mario Draghi przedstawił raport dotyczący przyszłości europejskiej konkurencyjności. Diagnoza w nim zawarta jest bardzo niekorzystna dla Unii Europejskiej. Stwierdzono wprost, że bez zmiany polityki Europejczycy, w porównaniu z innymi regionami świata, będą biednieć. W szczególności problemem będzie luka innowacji pomiędzy Europą a USA, która będzie narastać.

Czy moralna polityka jest możliwa?

Sprawą, którą uważam za głęboko nieetyczną i też mocno wpływającą na scenę polityczną w Polsce, była akcja przeciw kandydaturze Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w 2005 roku. Zorganizowali ją, sformułowali fałszywe oskarżenia, ówcześni państwowi urzędnicy, funkcjonariusze służb, Brochwicz i Miodowicz. Oceniam to jako obrzydliwe i szkodliwe.

Regresja intelektualna

Postęp cywilizacyjny poszerza sferę głupoty i popycha Homo sapiens w stronę Homo stupid. Dzieje się to prawdopodobnie wskutek negatywnego oddziaływania na umysł i genotyp ludzki głównych przemian cywilizacyjnych, ekonomiczno-społecznych i środowiskowych: urbanizacji, industrializacji, rynkowego systemu ekonomicznego, postępu technicznego i informatycznego, konsumpcyjnego trybu życia.

Anne Applebaum walki o przetrwanie współczesnej demokracji

„Nie istnieje już dziś liberalny porządek świata. Istnieją jednak liberalne społeczeństwa. Są otwarte, wolne kraje, które stwarzają ludziom lepszą szansę na pożyteczne życie niż zamknięte dyktatury. Można je ocalić. Ale tylko wówczas, kiedy ci z nas, którzy w nich żyją, zdecydują się na wysiłek ocalania”. Może więc nie będzie aż tak źle???