Regresja intelektualna

Postęp cywilizacyjny poszerza sferę głupoty i popycha Homo sapiens w stronę Homo stupid. Dzieje się to prawdopodobnie wskutek negatywnego oddziaływania na umysł i genotyp ludzki głównych przemian ekonomiczno-społecznych i środowiskowych: urbanizacji, industrializacji, rynkowego systemu ekonomicznego, postępu technicznego, konsumpcyjnego trybu życia.

Nauka o moralności, jej zagadnienia, źródła i przeszłość

Chcąc przypomnieć osobę Marii Ossowskiej w 50. rocznicę jej śmierci, drukujemy krótki – acz esencjonalny – fragment głównego jej dzieła pt. Podstawy nauk o moralności, gdzie wyraźnie i całościowo zarysowała ona realizowany później przez całe życie swój program badawczy.

Tekst wieńczy wspomnienie o autorce pióra prof. Mirosława Chałubińskiego.

Szara eminencja

Co naprawdę wiemy o kimś, kto – jak już szepcze się na waszyngtońskich salonach – może odgrywać jedną z najbardziej znaczących ról w nowej administracji? Jaki będzie wpływ Elona Muska na nową polityczną rzeczywistość, w której 47. prezydent będzie miał większość w Izbie Reprezentantów i w Senacie? Do jakiego stopnia nie Trump, lecz Musk jest przewidywalny?

Wymowa amerykańskich wyborów 2024

Wygrana Donalda Trumpa jest wynikiem polaryzacji politycznej, a zarazem polaryzację tę pogłębia. Dla Stanów Zjednoczonych oznacza umacnianie konserwatywnego zwrotu, który obserwujemy od pewnego czasu. Dla świata stanowi przestrogę – przypomnienie, że bezpieczeństwa nie wolno budować jedynie na zaufaniu do potęgi USA. Czekają nas trudne lata.

Wschód z Południem przeciwko Zachodowi?

Czemu globalne Południe nas nie rozumie, nie staje po stronie Ukrainy i wspierającego ją Zachodu? Istnieje wiele przyczyn: bieżące interesy, chęć zburzenia systemu stosunków międzynarodowych – według tych państw niesprawiedliwego, postkolonialne sentymenty, zbieżność tych krajów oraz Rosji w interpretacji ich historii w kontekście procesów modernizacyjnych.

Izrael i Palestyna: po drugiej stronie lustra

Juliusz Gojło, arabista, znawca Bliskiego Wschodu i islamu (specjalizuje się w teologii szyizmu, był przez wiele lat ambasadorem Polski w Iranie) analizuje wojnę izraelsko-palestyńską przez pryzmat radykalizacji religijnej obu stron konfliktu. Wyjaśnia, jak Izrael i ruch Hamas zaprzęgły religie i nacjonalizmy do realizacji bieżących celów politycznych.

Czy współczesne państwa stać na mądrość?

Przemysław Grudziński nie szczędzi boleśnie krytycznych uwag o polityce Polski i polskich elitach, rozprawiając się z megalomanią i mitotwórstwem.

Walki o polską prezydenturę ciąg dalszy

Wydarzenia ostatnich miesięcy zarówno wewnętrznych, jak i poza granicami naszego kraju nakazują daleko idącą ostrożność w prognozach odnośnie do losów polskiej prezydentury. Wskazuje na to wysoki stopień wewnętrznej polaryzacji i skonfliktowania sił politycznych, idące w poprzek głównych orientacji i bloków.

Stary Prochazka

Czy wiek przywódców wpływa na skuteczność rządzenia? Rywalizacja Joego Bidena i Donalda Trumpa na wstępnym etapie kampanii w USA skłoniła autora do refleksji nad granicami wieku w polityce. Obaj, mając około osiemdziesiątki, zwrócili uwagę na historię najstarszych przywódców oraz na to, czy ich wiek może być symbolem schyłkowej fazy zachodniej cywilizacji.

Z wrześniowych remanentów pamięci

Rano, gdy na niebie pojawiły się nad Warszawą pierwsze niemieckie samoloty, zaczęła się niespodziewanie nowa epoka. Mało kto mógł to przypuszczać, a zwyczajni mieszkańcy najmniej. „To chyba jakieś ćwiczenia” – powtarzali za innymi i moi rodzice. Ze zgrozą i zdumieniem tracili powoli, jak wszyscy wokół, wiarę i zadufanie w siłę postępu i nauki płynące z historii.

Najstarsze drzewa polskie, „domowe” i inne takie…

Ekologia, głupcze! Nadal więc wycinajmy lasy, zaorujmy prerie, kopmy wielkie dziury w ziemi w poszukiwaniu… własnej zagłady! Róbmy tak dalej i dalej, i dalej… I dalej aż do samego końca… A i tak nie wiadomo, czy informacjami o skutkach tych działań da się kiedyś przekonać owe liczne zastępy dzisiejszych ekosceptyków i innych płaskoziemców…

Między historią idei prawnych a nauką o polityce

Polsko-niemieckie relacje w działalności naukowej i publicystycznej Franciszka Ryszki, wybitnego niemcoznawcy, prawnika, politologa, historyka, badacza faszyzmu. Artykuł na stulecie urodzin Profesora, osobiste wspomnienie ucznia o jego mistrzu. Tekst zawiera wiele unikalnych wspomnień i nieznanych dotąd faktów – np. o kontaktach F. Ryszki z Carlem Schmittem.

Uwagi o podstawie programowej z języka polskiego w liceach ogólnokształcących

Jak uczyć literatury? Nowy rok szkolny uczniowie rozpoczynają w starej szacie – ze starą podstawą programową. Odżyły stare spory na temat doboru tekstów literackich. Sienkiewicz czy Gombrowicz, a może Rymkiewicz? Byłoby wskazane, żeby te dyskusje osadzić w kontekście przyszłych (głębszych) zmian systemowych.

Dlaczego młodzi ludzie nie czytają?

Rozmowa z nastoletnimi, wyrafinowanymi czytelnikami (i ich nauczycielem – polonistą, wykładowcą akademickim) na temat tego, dlaczego ich rówieśnicy nie czytają książek. Oraz o tym, jak skonstruować proces nauczania literatury, rodzimej i powszechnej, żeby stał się on interesujący dla młodych ludzi. Kreatywna grupa próbuje łamać schematy i szablony.

Parę refleksji o podstawie programowej. Uwagi do niedokonanej reformy

Mamy swoisty pół-stan, który nie zadowala nikogo – ani tradycjonalistów, ani modernistów – z tendencją do utrwalania się poglądu, że w edukacji będzie i trochę po staremu, i nawet troszeczkę po nowemu. Większość odwołuje się do osobistych doświadczeń. Usunięcie niektórych tytułów z listy lektur zostało obwołane ciosem w samo serce nadwiślańskiego Polaka.

Tadeusz Czeżowski – pierwszy polski Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata

Tadeusz Czeżowski w mrokach okupacji nadał praktyczny wymiar głoszonym przezeń ideałom humanizmu. Pierwszy Polak uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata nigdy nie upublicznił swych dokonań. Tylko dzięki okruchom wiadomości, jakie zachowały się w korespondencji przyjaciół oraz uratowanych osób, wiemy, że zapisał jedną z najchlubniejszych kart w historii tamtej wojny.

Filozof Znaniecki – filozof kultury

Filozofia i socjologia Znanieckiego żyją jakby dwoma życiami, niezależnymi od siebie. Choć ta pierwsza jest ważnym wkładem nie tylko w polski, ale i w światowy dorobek tej dyscypliny, to wiedza o niej w dalszym ciągu jest fragmentaryczna. Najczęściej zajmuje marginalne miejsce w podsumowaniach jego twórczości i to zarówno w kraju, jak i poza jego granicami.

Etykieta

Odpowiedź była jasna, ale Zdzisław szepnął: „Poproś o przerwę”. Podczas niej wyjaśnił, że dla Chińczyków zwlekanie z odpowiedzią jest oznaką szacunku, etykiety właśnie, widocznie zadali tak mądre pytanie, że musimy się nad nim zastanowić. Jeśli tak, to poprosiłem o dłuższą przerwę. Rano ja zadałem pytanie. Chińczyk poprosił o przerwę, potem o kolejną.

Filmowe fascynacje Stanisława Janickiego

Bardzo osobiste wspomnienie jednego wybitnego człowieka kultury, japonisty, o jego znajomości z innym – krytykiem filmowym i historykiem kina, wywołane listem otrzymanym po pięciu dekadach od ich ostatniego spotkania. Stanisław Janicki przypisał Mikołajowi Melanowiczowi udział w powstaniu jego imponującego, bogato ilustrowanego kompendium wiedzy o filmie japońskim; choć ten drugi „niewiele o tym pamiętał”.

Wygnaniec a „kieszonka przynależności”. Dwie biografie Zygmunta Baumana

Gdy śledzimy opisane w monumentalnych biografiach koleje życia Baumana, mamy wrażenie, iż był człowiekiem mocno poturbowanym przez los wygnańca i banity. Tymczasem jedną z recenzentek, profesor Sheilę Fitzpatrick, uderzyło to, że uparcie odrzucał on rolę ofiary, że „udało mu się osiągnąć rzadki status człowieka szczęśliwego”.

Wakacje, wakacje

Słynny Przekop nadal poraża niczym niezmąconą ciszą, a przypomnę, że 17 września upłyną 2 lata od otwarcia tej sztandarowej inwestycji PiS. Okoliczni mieszkańcy na pytanie, co o niej myślą, odpowiadają tajemniczo, że ktoś, kto podjął tę decyzję, z pewnością wie, czemu ona służy, ale powtórzyć tego swoimi słowami nie potrafią. Jedynym zadowolonym z takiego obrotu sprawy okazał się właściciel melexa, którym wozi – za grube pieniądze – przyjezdnych z Krynicy Morskiej.

U progu gwiezdnych wojen

Jak to z planami wojennymi bywa – wcześniej lub później pojawi się ktoś, kto nie zważając na międzynarodowe zobowiązania przystąpi, w imię jakiejś obłąkańczej idei lub pod pozorem obrony przed potencjalnymi wrogami, do  realizacji także tych w kosmosie. Koszty takiego przedsięwzięcia będą ogromne, znacznie przekraczające te przeznaczone na ziemskie zbrojenia.

Krajobraz po wojnach wyborczych

Koalicyjny rząd Donalda Tuska zmierzać będzie bardziej na prawo. Dopóki wspólnym celem było odsunięcie PiS od władzy, konieczny i widoczny był spory (w istocie bardziej populistyczny niż lewicowy) przechył na lewo. Po przejęciu i ustabilizowaniu władzy Tusk zmierza do tego, ażeby przywrócić centrową równowagę. Mowa tu o zwrocie o charakterze taktycznym.

Czy humaniści, do tego lewicowi, mogą toczyć wojny?

Idea wiecznego pokoju, uznania przez wszystkich ludzi i wszystkich przywódców politycznych, że lepiej jest współpracować niż gromadzić coraz większe zapasy śmiercionośnych broni i później się nimi zabijać, jest pociągająca. Jest też – przyznajmy – nierealistyczna. A co począć w sytuacji, gdy wojna przestała być abstraktem i trwa tuż za naszymi granicami?

Gra i manipulacja wojną. Do czego może to prowadzić?

Społeczna komunikacja dotycząca współczesnych wojen dociera do nas w zróżnicowanych, nie dość z sobą zsynchronizowanych, językach – zwłaszcza w stronniczym języku doraźnej polityki, ideologii czy dyplomacji – rzadziej zaś, i znacznie słabiej, w zobiektywizowanym i rzetelnym przekazie informacyjnym.

Rozum w punktach mierzony

Doda ma iloraz inteligencji tylko o 4 pkt mniejszy od Einsteina, Natalie Portman – o 1 pkt mniejszy od Mozarta. Ktoś zadał pytanie o IQ Mikołaja Kopernika. Einstein urodził się w 1879 roku, Mozart w 1756, zaś Kopernik w 1473. Jakie testy IQ wtedy funkcjonowały? Pamiętajmy jednak o tym, że inteligencja i poczucie humoru faktycznie idą w parze.

Unia a ekologia

W Unii toczy się dyskusja o Europie dwóch porządków: ksenofobicznym i nacjonalistycznym – gdzie zamknięcie narodów i zacieśnienie polityki tylko do własnych interesów jest dominujące, oraz Europie otwartej, wspólnotowej, zjednoczonej. Zielony Ład, tak samo jak wszelkie dyskusje o klimacie i konieczności ekologicznego myślenia stały się zakładnikami nacjonalistycznego zawężenia. Prawa rolników do zarządzania gospodarstwami na własną modłę, krytyka propozycji zmian są polem dyskusji etnocentrycznych.

Zmierzch czarnego „El Dorado”

Czas węgla się kończy. Rośnie zaś znaczenie odnawialnych źródeł energii – szczególnie fotowoltaiki i wiatraków. Jesteśmy w trakcie przejścia do nowej, miejmy nadzieję zielonej, epoki. Najważniejsze, aby zmiany odbywały się w duchu sprawiedliwej transformacji – z poszanowaniem interesów górników, lokalnej tożsamości oraz środowiska.

Język jest ważnym elementem śląskiej tożsamości

Zawetowanie przez prezydenta ustawy, nadającej śląskiemu etnolektowi status języka regionalnego, nie było niespodzianką. Uzasadnienie weta wzbudza natomiast reakcje od rozbawienia absurdalnością po oburzenie i wzmożenie  nastrojów antypolskich na Śląsku. Prezydent dopatrzył się związków między kultywowaniem  tożsamości  śląskiej z wojną hybrydową na wschodzie.

Polska na rok przed wyborami prezydenckimi

Wnioski z wyników wyborów w latach 2023 i 2024 wyciągają, i na tej podstawie prognozują przyszłość, redaktorzy „Res Humana” oraz jeden z zaprzyjaźnionych autorów – profesor Jan Garlicki, politolog i socjolog związany z Uniwersytetem Warszawskim, właściciel i prezes Centrum Badań Marketingowych „Indicator”.

Feminatywy – próba językowej rekompensaty w walce o równouprawnienie kobiet

Pragnę wyrazić swój zdystansowany stosunek do ingerencji w życie kobiet przez narzucanie im decyzji dotyczących aborcji przez przedstawicieli określonej partii lub Kościoła, niekompetentnych w zakresie medycyny i prawa. Podobnie nie jestem zachwycony, kiedy grupy użytkowników języka, niefachowców, apodyktycznie lansują postulaty dotyczące praktyk lingwistycznych.

Dlaczego feminatywy (dobre) są?

Feminatywy są dobre tak samo, jak maskulatywy i formy neutralne. Ani lepsze, ani gorsze. Pozwalają od razu rozpoznać, że mówimy o niej, a nie o nim. Są najkrótszym i najprostszym, a więc najbardziej ekonomicznym sposobem przedstawienia osoby rodzaju żeńskiego. A język dąży do prostoty i ekonomiczności wypowiedzi. Pani doktor w stosunku do krótszej doktorki nie broni się. Krótsze formy trafiają w sedno.

UE i napięcia społeczne. Czy coś poszło nie tak? Czy Unia rozwinie się jako projekt socjalny?

Relacja i wszystkie materiały z konferencji z udziałem Włodzimierza CIMOSZEWICZA, przewodniczącego OPZZ Piotra OSTROWSKIEGO oraz ekspertów. Uznano, że Unia Europejska musi się dalej integrować; co więcej, ta integracja musi być bardziej zdecydowana, z czasem obejmując również usługi publiczne.

Hieronim Kubiak w mojej pamięci

Poranny telefon z wiadomością o jego śmierci nie był dla mnie zaskoczeniem. Hieronim ciężko i długo chorował, gasł w oczach. W obliczu tej śmierci przed oczyma stanęła mi bardzo długa historia naszej przyjaźni – jednej z najwspanialszych, jakie dał mi los. Był dobrym człowiekiem i lojalnym przyjacielem. Był jedną z najpiękniejszych postaci polskiej powojennej lewicy.

Odszedł Hieronim Kubiak…

Zostawił trwały ślad zarówno w krakowskim środowisku naukowym, jak i w powojennej historii krakowskiej lewicy. W czasie naszych rozmów wspominał np. swoje pobyty na uczelniach amerykańskich, był dumny z faktu, że jedno z jego wystąpień zrobiło wrażenie na żonie byłego prezydenta Jacqueline Kennedy – później przywołała je w jednej ze swych publikacji.

Serce czy rozum?

W europejskiej tradycji kulturalnej utrwaliła się tendencja do wzajemnego przeciwstawiania uczuć i rozumu, utożsamianych popularnie z władzami serca i mózgu. Gdzie szukać praźródeł takiego toku myślenia, zgodnie z którym poszczególne elementy całości nie współdziałają, nie uzupełniają się wzajemnie, lecz walczą i ścierają się ze sobą?