Nauka o moralności, jej zagadnienia, źródła i przeszłość

Chcąc przypomnieć osobę Marii Ossowskiej w 50. rocznicę jej śmierci, drukujemy krótki – acz esencjonalny – fragment głównego jej dzieła pt. Podstawy nauk o moralności, gdzie wyraźnie i całościowo zarysowała ona realizowany później przez całe życie swój program badawczy.

Tekst wieńczy wspomnienie o autorce pióra prof. Mirosława Chałubińskiego.

Filozof Znaniecki – filozof kultury

Filozofia i socjologia Znanieckiego żyją jakby dwoma życiami, niezależnymi od siebie. Choć ta pierwsza jest ważnym wkładem nie tylko w polski, ale i w światowy dorobek tej dyscypliny, to wiedza o niej w dalszym ciągu jest fragmentaryczna. Najczęściej zajmuje marginalne miejsce w podsumowaniach jego twórczości i to zarówno w kraju, jak i poza jego granicami.

Serce czy rozum?

W europejskiej tradycji kulturalnej utrwaliła się tendencja do wzajemnego przeciwstawiania uczuć i rozumu, utożsamianych popularnie z władzami serca i mózgu. Gdzie szukać praźródeł takiego toku myślenia, zgodnie z którym poszczególne elementy całości nie współdziałają, nie uzupełniają się wzajemnie, lecz walczą i ścierają się ze sobą?

Kotarbiński a marksizm

Przekonania Kotarbińskiego były zawsze bliskie lewicowym ideałom. Pomiędzy jego dążeniem a projektem klasyków marksizmu istniała zbieżność, choć sposób, w jaki zamierzali to osiągnąć, był diametralnie odmienny. Z marksizmem naukowym Kotarbińskiego łączyło wiele, miał natomiast stosunek wyraźnie negatywny do jego nurtu walczącego (marksizmu-leninizmu).

Tezy etyki niezależnej

Etyka stanowiła szczególnie ważną dziedzinę twórczości Profesora od początków jego aktywności filozoficznej, gdy zaczął tworzyć swój wariant etyki niezależnej, aż po późne lata. Nie sposób zapomnieć też o tym, iż swą aktywnością i postępowaniem – jak jego prawość i odwaga osobistą – sam stanowił interesujące zjawisko etyczne, dla wielu ważny punkt odniesienia i wzór do naśladowania.

Obraz rozmyślań własnych

Coś w rodzaju specyficznego CV, w którym Profesor spogląda na własną biografię jakby z lotu ptaka, usiłując scharakteryzować uwarunkowania własnej twórczości. Obiektywnie i z dystansem.

Mój Kotarbiński

Pierwsza książka, w której spotkałam profesora Kotarbińskiego to Traktat o dobrej robocie – niezwykle ważne dzieło dla poznania myśli, ale mniej istotne, jeśli chce się poznać samego autora. Dlatego też zachęcam do zajrzenia do niewielkiego eseju Przykład indywidualny kształtowania się postawy wolnomyślicielskiej z 1962 roku. Widać w nim Kotarbińskiego jako człowieka niezwykle wrażliwego na los innych, na potrzebę kształtowania życia w prawdzie i życia godziwego w świecie, w którym „żaden Bóg nie opiekuje się człowiekiem”.

Gwiazdy i gąsienice. Tadeusz Kotarbiński o „współtowarzyszach istnienia”

Rad zaliczam do ludzkości psy, a nie zaliczam hyclów.

Profesor Tadeusz Kotarbiński był zaprzeczeniem uczonych skądinąd wybitnych, lecz skoncentrowanych tylko na teoretycznych, często abstrakcyjnych teoriach naukowych. Czuło się jego bardzo silną więź ze światem „przyziemnych gąsienic” – symbolizujących wszystkie żyjące istoty na tej Ziemi.

Ateizm Tadeusza Kotarbińskiego

Jeśli dotykał sprawy własnego stosunku do sacrum i profanum, wiary, religijności, objawienia, mistyki, doktryny, kultu, Kościoła, pośmiertnego losu człowieka, to nie dla samych tych spraw i problemów formułował swe uwagi, lecz w związku z innymi przedmiotami swych przemyśleń, np. jako konsekwencje doświadczeń i refleksji wychowawcy, nauczyciela, członka – jak się wyrażał – „gromady ludzkiej”.

Kilka słów o walorach nauki

Niemal nieznany krótki esej Tadeusza Kotarbińskiego z 1948 roku. Wcześniej ukazał się tylko w wydanej przez Bratnią Pomoc Uniwersytetu Łódzkiego jednodniówce „Trzy Lata Pracy”. Profesor był wówczas rektorem tej uczelni.

Odnaleziony po latach rękopis został w 2020 roku przekazany przez prof. Antoniego Rajkiewicza następczyni Tadeusza Kotarbińskiego na tej funkcji, prof. Elżbiecie Żądzińskiej, oraz przekazany do publikacji redakcji „Res Humana”.