Podmianka bez niespodzianek

Doskonale pamiętam, jak to z Włodkiem Czarzastym w tamtym czasie bywało – jeśli już, to był raczej socjaldemokratą niż komunistą, na pewno dalekim od doktryny, którą z wyraźną niechęcią na wykładach i ćwiczeniach poznawał. Czyli raczej potomek Kautsky’ego aniżeli Lenina, choć jako student był bardziej działaczem aniżeli klasycznym scholarzem.

Pożegnanie i pamięć

Zdzisław Słowik (1932-2025) był dla polskiego ruchu laickiego postacią o ogromnym znaczeniu i wielkich zasługach. Nad wyraz skromny, nigdy nie wysuwał swojej osoby na pierwsze miejsce, ale też nigdy nie usuwał się na bok, gdy trzeba było podejmować trudne zadania. Od wczesnej młodości był człowiekiem lewicy i tej obranej przed laty drogi nigdy nie porzucił.

Dar, który wykorzystuję

Kilkadziesiąt lat temu, wyjeżdżając do Holandii na stałe, zabrałam ze sobą Moralność mieszczańską Marii Ossowskiej.  Biografia emigranta jest rozcięta również w sferze hierarchii wartości, nie żyje on u siebie, ale jakby w dwóch światach – tym, który go otacza i tym, który pamięta. Wymaga to pewnej psychicznej odporności, którą uzyskałam, pozostając pod wpływem nauki o moralności.

Norymberska lekcja

W listopadzie 1945 roku przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze rozpoczęło się sądowe postępowanie karne przeciwko głównym  zbrodniarzom  III Rzeszy niemieckiej. Dziewięćdziesiąta rocznica tego zdarzenia stanowi dobrą okazję do refleksji nad tym, dlaczego próby przywrócenia porządku moralnego świata zakończyły się niepowodzeniem.

1 września, 1 sierpnia

Dwie daty w dziejach Polski – 1 września (1939) i 1 sierpnia (1944) – są nie tylko miliariuszami odmierzającymi tragedię wspólnoty zamieszkującej polską ziemię, lecz także dramatycznym świadectwem nieodpowiedzialności, ba! – karygodnej głupoty większości polskich polityków. Współczesność dowodzi, że nic nie nauczyliśmy się z lekcji historii.

Zmarł Włodzimierz Kłaczyński

3 czerwca odszedł Włodzimierz Kłaczyński. Znamy go jako autora opowiadań, powieści, a głównie z epicko-panoramicznych prozatorskich cykli jak obszerne, pięciotomowe Miejsce.  Swoją twórczością dokumentował wielkie polskie powojenne przeobrażenia społeczne, polityczne i obyczajowo-psychologiczne.

Historia zagubionej, zapomnianej książki

W kwestii uporczywego blokowania wyjazdu Leopolda Treppera nawet w czasie pomarcowego exodusu, przekonująca wydaje się sugestia, że jego inspiracja mogła pochodzić od towarzyszy radzieckich, uznających, że trzydzieści lat to wciąż za krótki okres, by odsłonić tajemnice Orkiestry. Kolejne epoki – stalinizm, PRL, III RP – skutecznie o jej dyrygencie zapominają.

O Bronisławie Wilimowskiej-Szlekys

Pracowałem nad tą książką przez ponad pięć lat, aby wyrazić głęboką cześć Artystce za niezwykłe umiłowanie Polski, niezależnie od gruzińskiego pochodzenia i francusko-włoskiego wychowania. Jej kwiaty, portrety oraz pejzaże polskich miast i wsi, przede wszystkim odbudowującej się Warszawy, były kontynuacją postimpresjonizmu i koloryzmu w powojennej sztuce.

Nie było wszystko jedno

Silne i opresyjne państwo nie zauważyło lub nie chciało zauważyć gwałtownego rozwoju klubów studenckich, które stały się ostoją swobody dyskusji, fermentu twórczego, niekonwencjonalnego działania, budowania społecznych więzi. Ta wolność klubowa wynikała z zasad funkcjonowania ZSP opartych o organizacyjną wolność wewnętrzną i demokratyczne wybory.

Żegnaj, majowa jutrzenko

Przewrót z 1926 roku miał przepoczwarzyć polską miałkość, chryje i konszachty w uwzniośloną Rzeczpospolitą. Przemiana jednak zwichrowała się i poczciwie zbanalizowała. Tromtadracje i piłsudczyków, i endeków bezlitośnie zweryfikował wrzesień’1939. Przyniósł nie tylko klęskę militarną, lecz zgoła katastrofę cywilizacyjną, równą kataklizmowi 1795 roku.

Jan Paweł II i jego wpływ na wydarzenia polityczne w kraju i na świecie

Karol Wojtyła wzrastał i wychowywał się w systemie prawno-politycznym II RP, zapewniającym Kościołowi katolickiemu potężny wpływ na rzeczywistość społeczną, a w szczególności na poglądy elit rządzących. Wkrótce po odzyskaniu niepodległości hierarchia dokładała starań, aby w wielowyznaniowej Rzeczypospolitej państwo traktowane było jako świeckie ramię Kościoła.

Refleksje o wzajemnych relacjach między pamięcią, polityką historyczną i prawdą. Na przykładzie historii II wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem Shoah

Od wyzwolenia obozów zagłady i obozów koncentracyjnych w okupowanej Europie i w samych Niemczech (i Austrii) upłynęło już prawie lub ponad 80 lat. Świadkowie historii nieuchronnie odchodzą, a same te wydarzenia stają się dla nas coraz bardziej odległe. To zmusza nas do podjęcia refleksji nad tym, jak nauczać w szkole, ale także w innych, pozaszkolnych formach, o Shoah. Jak pamiętać o Shoah.

Czytajcie Werblana!

Malowanie czarno-białych obrazów jest obce pisarstwu Werblana, co stanowi zaletę jego prac. W wielu artykułach zwalcza bezmyślny, straceńczy wzór polskiego patriotyzmu. Polskie elity polityczne częstokroć nie kierowały się – użyjmy tu określenia Maksa Webera – etyką odpowiedzialności, lecz wielbiły intencje i ignorowały możliwe skutki zbiorowych działań.

Marian Turski, symbol resilience

Pośród określeń setek epitafiów, wspomnień i nekrologów najbardziej uderzające i trafne wydają mi się świadek historii i mędrzec. Wykorzystał głos pomordowanych, by poruszać sumieniem i pamięcią następnych pokoleń. Auschwitz nie spadło z nieba jak grom, lecz wkradało się w ludzkie istnienie małymi kroczkami, które trzeba potępiać, by dżuma nie szła dalej.

Kształtowanie struktur kościoła prawosławnego w Polsce w wyniku II wojny światowej

Po przejściu frontu, wraz z zajmowaniem ziem polskich przez Armię Czerwoną, Rosyjska Cerkiew Prawosławna natychmiast odnowiła ostry spór w sprawie nieuznawania autokefalii, nadanej w 1924 r. przez Patriarchat Konstantynopola. Władze Cerkwi „podjęły próbę podporządkowania sobie, a przynajmniej objęcia kontrolą” terytorialnych struktur polskiego prawosławia.

Blaski i cienie polskiej transformacji

To oczywiste, że pewne działania były możliwe dlatego, iż wcześniej dokonane zostało nieodwracalne pchnięcie do gospodarki rynkowej, ale rzecz w tym, że można to było zrobić znacznie lepiej – przy niższych kosztach można było osiągnąć więcej. Na dowcipny argument, że nie obcina się psu ogona na raty, odpowiadano: OK, ale dlaczego od razu za głową?

Nie potrafiliśmy skonsolidować systemu demokratycznego

Podejście szokowe było przydatne w fazie inicjowania rynkowych reform, zwłaszcza w warunkach makroekonomicznego kryzysu i utraty kontroli nad gospodarką, natomiast nie jest wystarczające dla ich zaawansowania i skonsolidowania. Odgórnie przeprowadzona zmiana formalnych reguł nie stanowi wystarczającego warunku formowania nowego instytucjonalnego porządku.

Tropiąc historię. W 43. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Tajne protokoły Biura Politycznego KPZR. Raporty CIA

Dlaczego część historyków uważa, że sowiecka inwazja w 1981 r. była wyłącznie groźbą wyimaginowaną, wykrętem Wojciecha Jaruzelskiego i nie uzasadniała wprowadzenia stanu wojennego? Oto archiwalne świadectwa epoki.

Dziesiąta rocznica śmierci Józefa Oleksego

W pierwszych dniach roku grono wiernych przyjaciół obchodziło dziesiątą rocznicę śmierci Józefa Oleksego. W latach 90. stał się jedną z najbarwniejszych postaci Sojuszu Lewicy Demokratycznej. Inteligent najwyższej próby, którego osobowość wywarła znaczący wpływ na codzienność zmagań politycznych budowanej od podstaw nowej formacji socjaldemokratycznej.

Z wrześniowych remanentów pamięci

Rano, gdy na niebie pojawiły się nad Warszawą pierwsze niemieckie samoloty, zaczęła się niespodziewanie nowa epoka. Mało kto mógł to przypuszczać, a zwyczajni mieszkańcy najmniej. „To chyba jakieś ćwiczenia” – powtarzali za innymi i moi rodzice. Ze zgrozą i zdumieniem tracili powoli, jak wszyscy wokół, wiarę i zadufanie w siłę postępu i nauki płynące z historii.

Między historią idei prawnych a nauką o polityce

Polsko-niemieckie relacje w działalności naukowej i publicystycznej Franciszka Ryszki, wybitnego niemcoznawcy, prawnika, politologa, historyka, badacza faszyzmu. Artykuł na stulecie urodzin Profesora, osobiste wspomnienie ucznia o jego mistrzu. Tekst zawiera wiele unikalnych wspomnień i nieznanych dotąd faktów – np. o kontaktach F. Ryszki z Carlem Schmittem.

Tadeusz Czeżowski – pierwszy polski Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata

Tadeusz Czeżowski w mrokach okupacji nadał praktyczny wymiar głoszonym przezeń ideałom humanizmu. Pierwszy Polak uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata nigdy nie upublicznił swych dokonań. Tylko dzięki okruchom wiadomości, jakie zachowały się w korespondencji przyjaciół oraz uratowanych osób, wiemy, że zapisał jedną z najchlubniejszych kart w historii tamtej wojny.

Etykieta

Odpowiedź była jasna, ale Zdzisław szepnął: „Poproś o przerwę”. Podczas niej wyjaśnił, że dla Chińczyków zwlekanie z odpowiedzią jest oznaką szacunku, etykiety właśnie, widocznie zadali tak mądre pytanie, że musimy się nad nim zastanowić. Jeśli tak, to poprosiłem o dłuższą przerwę. Rano ja zadałem pytanie. Chińczyk poprosił o przerwę, potem o kolejną.

Filmowe fascynacje Stanisława Janickiego

Bardzo osobiste wspomnienie jednego wybitnego człowieka kultury, japonisty, o jego znajomości z innym – krytykiem filmowym i historykiem kina, wywołane listem otrzymanym po pięciu dekadach od ich ostatniego spotkania. Stanisław Janicki przypisał Mikołajowi Melanowiczowi udział w powstaniu jego imponującego, bogato ilustrowanego kompendium wiedzy o filmie japońskim; choć ten drugi „niewiele o tym pamiętał”.

Wygnaniec a „kieszonka przynależności”. Dwie biografie Zygmunta Baumana

Gdy śledzimy opisane w monumentalnych biografiach koleje życia Baumana, mamy wrażenie, iż był człowiekiem mocno poturbowanym przez los wygnańca i banity. Tymczasem jedną z recenzentek, profesor Sheilę Fitzpatrick, uderzyło to, że uparcie odrzucał on rolę ofiary, że „udało mu się osiągnąć rzadki status człowieka szczęśliwego”.

Hieronim Kubiak w mojej pamięci

Poranny telefon z wiadomością o jego śmierci nie był dla mnie zaskoczeniem. Hieronim ciężko i długo chorował, gasł w oczach. W obliczu tej śmierci przed oczyma stanęła mi bardzo długa historia naszej przyjaźni – jednej z najwspanialszych, jakie dał mi los. Był dobrym człowiekiem i lojalnym przyjacielem. Był jedną z najpiękniejszych postaci polskiej powojennej lewicy.

Odszedł Hieronim Kubiak…

Zostawił trwały ślad zarówno w krakowskim środowisku naukowym, jak i w powojennej historii krakowskiej lewicy. W czasie naszych rozmów wspominał np. swoje pobyty na uczelniach amerykańskich, był dumny z faktu, że jedno z jego wystąpień zrobiło wrażenie na żonie byłego prezydenta Jacqueline Kennedy – później przywołała je w jednej ze swych publikacji.

Dyplomata czasu Przełomu

Biografia Adama Kobierackiego odzwierciedla historię najnowszą naszej dyplomacji, wszystkie jej wzloty i wstydliwe stronice.

Nie nasz papież. Sporów o Jana Pawła II ciąg dalszy

Książka może leczyć z polonocentryzmu i nacjocentryzmu, uświadamiać, że w odbiorze różnych postaci można przyjmować odmienne perspektywy.

Pożegnanie Ernesta Brylla (1.03.1935-16.03.2024)

Wspomnienie o ważnej postaci polskiej literatury pióra krytyka, jednego z redaktorów „Res Humana”.

Co dalej z Instytutem Poprawnej Przeszłości?

Rozwiązać! Kategorycznie – tak! Instytut Pamięci Narodowej powstał, by kształtować moją tożsamość w duchu narodowej godności. Ustawodawca, powołując ten twór, poddał się emocjonalnemu szantażowi patriotycznego obowiązku, za którym skrywał się nacjonalizm. Manipulacja i kłamstwo to akceptowalne narzędzia, jeżeli cel jest zbożny.

Agnieszka Holland i kłopoty z władzą

Agnieszka Holland słusznie uchodzi za wybitną postać w kinematografii polskiej i międzynarodowej. Jednakże prezentacja jej filmów nie wyczerpuje wszystkich kierunków ich intelektualnej zawartości. Do tych najczęściej pomijanych należą wątki filozoficzne obecne w jej twórczości, natura współczesnej cywilizacji, antropologia i psychologia społeczna.

Uri Huppert, jakiego znałem

W domu Huppertów spotkałem się z otwarciem na odmienne poglądy. Obciążony schematyzmami w pojmowaniu historii i dziedziczonymi kompleksami, poznałem ludzi, którzy byli świadkami tego wszystkiego, o czym owe schematy czy kompleksy nie miały zielonego pojęcia. Zacząłem łapczywie słuchać opowieści o świecie zaginionym i zapomnianym oraz o świecie współczesnym, którego nie znałem.

Agnieszka Osiecka. Śpiewająca biografia PRL

Opis poetyckiej wizji wszechświata, uniwersum Agnieszki Osieckiej, obejmującego czułością każdy przejaw istnienia –  materialnego, społecznego i politycznego; w którym wszystko, co ludzkie zasługuje na przynajmniej próbę zrozumienia. Z oddechem intelektualnym, mocno zarysowanym kontekstem historycznym i przywołaniem wielkiej osobowości poetki.

Dom pod wiecznym piórem

Wspomnienie o środowisku pisarskim związanym z legendarnym Domem Literatów przy ul. Krupniczej w Krakowie, przez mury którego przewinęło się kilka pokoleń niezmiernie dla powojennej polskiej literatury interesujących i nadal znaczących twórców.

Duch powieści według Milana Kundery

Gdzie umieścić dorobek Milana Kundery? Niektórzy nie mają z tym kłopotów i twierdzą, iż był on Europejczykiem albo czeskim Europejczykiem, lub też pisarzem czeskim i francuskim.