Rodzina Szkół imienia Profesora Tadeusza Kotarbińskiego

Inicjatywa utrwalenia wśród młodego pokolenia postaci i dorobku intelektualnego Tadeusza Kotarbińskiego narodziła się w połowie lat osiemdziesiątych. Jej wyrazem stało się m.in. nadawanie zainteresowanym szkołom imienia Patrona.

Pierwszą szkołą, której nadano imię Tadeusza Kotarbińskiego w dniu 29 listopada 1984 roku, był Zespół Szkół Ekonomicznych w Radomsku. W kolejnych latach imię Patrona przyjęły: Zespół Szkół Technicznych w Andrychowie – w marcu 1985, Liceum Ogólnokształcące w Sępólnie Krajeńskim – w kwietniu 1987 roku oraz Szkoła Podstawowa w Budzyniu – w październiku 1987 roku. Do tego grona dołączyły z czasem Centralna Szkoła Instruktorów Harcerskich w Załęczu Wielkim (1988), Szkoła Podstawowa nr 326 w Warszawie (1989), Zespół Szkół Ogólnokształcących w Zielonej Górze – obecnie III Liceum Ogólnokształcące (1989) i Studium Nauczycielskie w Gorzowie Wielkopolskim (1989). W roku 1994 imię Patrona przyjęła Olsztyńska Szkoła Zarządzania i Administracji, a cztery lata później (1998) do „Rodziny” dołączył Zespół Szkół Zawodowych w Dzierżoniowie.

Z inicjatywy mgr. Eugeniusza Ryłko – dyrektora Zespołu Szkół w Andrychowie postanowiono powołać do życia Rodzinę Szkół im. Tadeusza Kotarbińskiego. Stosowny dokument – akt powołania Rodziny – podpisano 6–7 listopada w Andrychowie. Określono w nim cele, którym miała służyć Rodzina:

•   wzbogacać wiedzę nauczycieli i uczniów o życiu i działalności naukowej Patrona;
•   upowszechniać dorobek twórczy Profesora T. Kotarbińskiego;
•   podnosić kulturę intelektualną uczniów, opartą na zasadach humanizmu, racjonalizmu i tolerancji;
•   kształtować postawy spolegliwego opiekuństwa;
•   wdrażać prawidła dobrej roboty;
•   utrzymywać stale kontakty z Rodziną i Uczniami Profesora;
•   tworzyć i pogłębiać społeczną więź Rodziny Szkół poprzez: wymianę doświadczeń i organizowanie wspólnych uroczystości, imprez, spotkań nauczycieli i uczniów.

„Ojcem” Rodziny, koordynatorem jej prac, został inicjator – mgr Eugeniusz Ryłko.

Do działalności Rodziny włączyła się małżonka zmarłego w 1981 roku Patrona – profesor Janina Kotarbińska (też filozof i logik) oraz syn, znany architekt Adam Kotarbiński i jego żona Jadwiga. Zostali oni – oczywiście – członkami honorowymi Rodziny Szkół i w miarę sił uczestniczyli w corocznych spotkaniach oraz imprezach popularyzujących. Profesor Janina Kotarbińska zmarła w 1997 roku (miała 96 lat), prof. Adam Kotarbiński, urodzony w 1914, zmarł w 2010 roku. Po jego śmierci ustała praktycznie działalność Rodziny jako zintegrowanej formy współpracy szkół imienia Patrona.

Formami działalności były sesje naukowe i prelekcje popularyzujące dorobek i istotę myśli Tadeusza Kotarbińskiego, organizowane przez i dla nauczycieli i uczniów, konkursy tematyczne dotyczące myśli Kotarbińskiego i konkursy plastyczne (m.in. aforyzmy Kotarbińskiego wpisane w plakat), występy artystyczne, pokazy teatralne (przedstawienie teatrów szkolnych), uroczystości rocznicowe. Sesje i prelekcje dotyczyły m.in. takich tematów jak: życie i dorobek naukowy T. Kotarbińskiego, główne zagadnienia sztuki życia – opiekuństwo spolegliwe, etyka niezależna Kotarbińskiego a etyka nauczycielska, erystyka – sztuka prowadzenia sporów, czynniki hamujące swobodę myślenia, tolerancja i jej granice, i inne.

Spotkania Rodziny Szkół odbywały się corocznie kolejno w poszczególnych szkołach. Podejmowano też akcje w rodzaju nadawania dyplomów spolegliwego opiekuna, myśli dociekliwych, dobrej roboty.

Apogeum działalności Rodziny Szkół przypada na końcowe lata 90. ubiegłego i początek bieżącego stulecia. Do działalności włączyła się redakcja „Res Humana”, która przejęła rolę nieformalnego koordynatora. Na spotkaniach organizowanych w Redakcji podejmowano inicjatywy organizacji ogólnopolskich konkursów tematycznych dla młodzieży szkolnej. Ogółem zorganizowano 4 edycje takich konkursów na następujące tematy: która z myśli Kotarbińskiego jest ci najbliższa i dlaczego; przedstaw Tadeusza Kotarbińskiego ideał opiekuństwa spolegliwego i szanse jego spełnienia w znanym ci otoczeniu; jak być fanem Tadeusza Kotarbińskiego i jego reguł „dobrej roboty”, obserwując siebie, najbliższych i współczesny świat; w czwartej edycji postanowiono przekazać inicjatywę w doborze tematów poszczególnym Szkołom. Wówczas ukształtowała się grupa szkół najbardziej aktywnych w realizacji programu Rodziny. Były to szkoły w Andrychowie, Dzierżoniowie, Zielonej Górze, Gorzowie Wielkopolskim, Warszawie i Budzyniu. Konkursy rozstrzygało Jury. W ich składzie znaleźli się: prof. Adam Kotarbiński, dr Zdzisław Słowik, prof. Maria Szyszkowska, dr Eleonora Syzdek i Ojciec Rodziny Eugeniusz Ryłko. Zwycięzcy otrzymywali dyplomy i nagrody rzeczowe.

W miarę upływu lat, po wielu i to często dokonywanych zmianach organizacyjnych w oświacie, malała stopniowo funkcja Rodziny jako zorganizowanej i kierowanej formy działalności szkół imienia Patrona. W dokumentacji brak informacji o kontynuacji ogólnopolskich konkursów.  Redakcja „Res Humana” nie dysponowała i nie dysponuje środkami finansowymi i aparatem organizacyjnym, by kontynuować zadanie ich organizacji i prowadzenia. Z czasem przekazywała już tylko szkołom egzemplarze dwumiesięcznika z artykułami na temat dorobku Kotarbińskiego, które ich władze popularyzowały w społeczności swoich placówek. Szkoły przechodziły proces skomplikowanych i gruntownych reorganizacji (choćby powołanie i likwidacja gimnazjów), nie był to więc czas dobry na podejmowanie inicjatyw tego typu. Każda z nich borykała się zresztą z niedoborem finansów. Władze nie były zainteresowane pobudzaniem tej aktywności. Działalność kończyli pionierzy tej inicjatywy, w tym wieloletni Ojciec Rodziny mgr Eugeniusz Ryłko i inni – m.in. mgr Tomasz Bizon z Dzierżoniowa, mgr Szczepański z Gorzowa. Ten ostatni w liście do Eugeniusza Ryłki napisał: „bardzo rygorystyczne ograniczenia finansowe szkół uniemożliwiają bezpośrednie kontakty Rodziny Szkół… proszę o wybaczenie, że nie wnoszę optymizmu i nie mam pomysłu na uaktywnienie Rodziny Szkół im. Tadeusza Kotarbińskiego”. Każda ze szkół im. Kotarbińskiego (podobnie jak ma to miejsce w przypadku szkół noszących imię innych patronów) realizowała więc we własnym zakresie zadania utrwalające dorobek i przesłanie ideowe swego Patrona. Kontynuowanie formy przekazywania szkołom z kręgu Rodziny artykułów pisanych w „Res Humana”, poświęconych twórcy prakseologii wydaje się dziś możliwą formą aktywizacji zainteresowania jego osobą i dziełem. Na powrót do scentralizowanych form popularyzacji nie ma bowiem większych szans.

Dziękujemy panu Andrzejowi Ryłce za przekazanie do dyspozycji redakcji „Res Humana” archiwum Rodziny Szkół im. Profesora Tadeusza Kotarbińskiego, na podstawie którego powstała powyższa notka. Dokumenty zostały przejrzane, przeanalizowane i uporządkowane i pozostaną w naszych zbiorach.